Galerie Muséale INRAP

Laten we eten!

De maaltijd in de Gallo-Romeinse tijd

In de Gallo-Romeinse periode voegden de volkeren die Gallië bewoonden, aan hun gewoonten die van de Romeinen toe die het gebied veroverden. Om erachter te komen hoe deze bevolkingsgroepen leefden, bestuderen archeologen de sporen die zij in de grond achterlieten: voorwerpen, maar ook resten van gebouwen of wegen, en zelfs zaden of dierlijke botten. Maaltijden waren een belangrijk onderdeel van het Gallo-Romeinse leven, net als nu.
Dankzij de archeologie kunnen we er veel vragen over beantwoorden:
Hoe werd het voedsel geproduceerd? Hoe werd voedsel gekookt?
Hoe werd voedsel gegeten?

Wanneer begon de Gallo-Romeinse periode?

Illustratie : Peinture aux Cadeaux (xenia). Lyon (69) - Lugdunum, Musée et Théâtres romains.

1. Tarwe, vlees, vis

Hoe werd voedsel geproduceerd?

Landbouw bestaat in Europa al sinds het 7eᵉ millennium voor Christus, lang voor het Gallo-Romeinse tijdperk. De Gallo-Romeinen wisten dus hoe ze het land moesten bewerken om planten te kweken die na de oogst en bereiding werden gegeten. Zij fokten dieren, zoals koeien voor hun melk of schapen voor hun wol, maar ook voor hun vlees. Jagen en vissen zorgden ook voor voedsel. Veel van het voedsel werd geproduceerd op boerderijen, waarvan de grootste en mooiste villae werden genoemd.

Illustratie : Proposition de restitution de la villa de Beaudisson.

Landbouw

Deel van een vork, metaal, 25 cm lang.Nantes [44] Musée Dobrée.
Gallo-Romeinse boeren bewerkten het land met verschillende werktuigen, zoals deze vork, die nu vervormd is en een houten handvat mist. Dit gereedschap werd gebruikt om tarwe te verbouwen, het hoofdvoedsel in de Gallo-Romeinse tijd. De Gallo-Romanen verbouwden ook groenten, fruit en wijnstokken om wijn te maken.

Ontdek het gereedschap

Van tarwe tot bloem

Steenslijpsteen, 13 cm doorsnede.Nantes [44] Musée Dobrée.
Om tarwe tot meel te verwerken werd een slijpsteen als deze gebruikt. De molensteen bestond uit twee delen: een stationair deel, de meta, hier te zien, en een beweegbaar deel, de catillus die bovenop draaide. Het bewegende deel werd met de hand rondgedraaid, waardoor de korrels tegen het stilstaande deel werden gedrukt en tot poeder werden gereduceerd.

Hoe werkt een slijpschijf?

Kweek

Lamp in de vorm van een haan of pauw, 8 cm hoog, metaal met glasinleg. Besançon [25] Musée des Beaux Arts et d'Archéologie.

Deze olielamp zou een haan of een pauw kunnen voorstellen. Deze twee vogels werden in de Gallo-Romeinse tijd gefokt voor hun vlees. Pauwenvlees werd zelfs beschouwd als een luxegerecht in Romeins Gallië.

Vissen

In de Gallo-Romeinse tijd aten de mensen ook vis, die ze in de zeeën en rivieren vingen. Deze tonijnwervels werden gevonden bij opgravingen in de oude haven van Massalia, het huidige Marseille, aan de Middellandse Zee. Ze hebben snijsporen, waaruit blijkt dat de vis werd klaargemaakt zodra de vissersboot terugkeerde naar de haven.

2. Rondkijken

De Gallo-Romeinen stelden hun kraampjes op rond het forum (centraal plein omgeven door overdekte galerijen). Zij verkochten groenten en fruit die ter plaatse werden geproduceerd (tuinbouw, boomgaarden) of via de handel uit andere streken of landen werden ingevoerd, evenals kaas, wijn, honing, kruiden en olijfolie.

Illustratie : Évocation d'une galerie portique à colonnade le long d'une rue gallo-romaine à Orléans (Loiret).

De drank

Links: Wijnamfoor, terracotta, 45,5 cm hoog.Nantes [44] Musée Dobrée.
Tonneau. Lyon (69) - Lugdunum, Romeins Museum en Theaters.

Vloeistoffen zoals wijn werden vervoerd en verkocht in amforen. Gemaakt van terracotta en vaak voorzien van handvatten of handgrepen, reisden ze soms heel ver per boot. Ze konden ongeveer dertig liter bevatten en werden afgesloten met een houten stop. Sommige kunnen honderden liters bevatten. Ze werden vaak weggegooid als ze eenmaal leeg waren, en soms verpletterd om opnieuw te worden gebruikt als bouwmateriaal.

Transporter

Loodetiket voor handelswaar, 3,3 x 1,6 cm. Clermont-Ferrand (63) - Musée Bargoin.

De containers uit die tijd waren niet doorzichtig, zodat we niet konden zien wat erin zat. Ze werden geïdentificeerd met labels. Het etiket had opschriften aan beide zijden en was met een bandje aan het voorwerp bevestigd. De goederen kwamen uit het hele Romeinse Rijk, dat het hele Middellandse Zeegebied en een groot deel van Europa besloeg.

Kopen en verkopen

Gouden munt, diameter 2 cm.Marseille [13] - Musée d'Histoire de Marseille.

Munten werden uitgegeven onder toezicht van de keizer. Ze waren gemaakt van brons, zilver of goud en hadden niet dezelfde waarde. Op hun voorkant waren vaak het hoofd van de keizer en inscripties gegraveerd.

Controle van de goederen

Houten tablet van een douanebeambte, 14,7 x 9,6 cm. Marseille [13] - Musée d'Histoire de Marseille.

Sommige goederen kwamen soms uit andere landen. Hun binnenkomst werd gecontroleerd en belast door douanebeambten met behulp van met was bedekte tabletten waarop zij de geïnde waarde schreven.

3. In de keuken

De keuken van een Gallo-Romeins huis was meestal uitgerust met een haard van rechthoekige kleiplaten, massief of verhoogd met bogen of pilaren. Het bovenste deel, uitgehold, werd gebruikt om de sintels vast te houden waarop het voedsel werd gekookt. Elk kookgerei komt overeen met de manier waarop de maaltijden werden bereid en de vorm van de potten spreekt over het gebruik ervan: grillen, koken, braden, bakken, sauteren, sudderen. De Gallo-Romeinen kookten vaak in olijfolie gebakken kip, geroosterd vlees besprenkeld met honing, vissauzen op smaak gebracht met zout, peper, azijn, wijn, honing of munt, pasteitjes en pasteitjes bereid uit granen, groenten, plat of rond brood.

Illustration : Ensemble mobilier d'une sépulture. Clermont-Ferrand (63) - Musée Bargoin

Vloeistoffen bewaren

Tweehandige kruik, terracotta, 24 cm hoog. Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

Gallo-Romeinse maaltijden werden over het algemeen vergezeld van wijn, water of melk bewaard of vervoerd in kruiken. Er werd ook olie in bewaard om te koken. De bekendste en meest voorkomende waren kleine containers met een tuit en een handvat tegenover de tuit. Ook die met twee handvatten waren minder talrijk. Door hun geringe afmetingen konden zij gemakkelijk worden verplaatst en vervoerd. Ze waren zeer nuttig voor mensen die op boerderijen of in boomgaarden werkten.

Patties op het menu

Ovenschotel, terracotta, 1,7 cm hoog.Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

Stapelvoedsel zoals galettes of brood werd bereid door huisvrouwen voor middenklasse gezinnen, of door bedienden voor rijke gezinnen.
Bakkerijen ontstonden iets later met de ontwikkeling van broodovens. Maar dit veranderde hun gewoonten niet. Voor het bakken van hun taarten gebruikten zij een bak van klei (ovenschaal), die zij op een open vuur, onder een mobiele bel of in een vaste constructie plaatsten.

Een voorouder van de barbecue

Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

De zogenaamde tripod vazen zijn zeer bijzonder. Dankzij hun voeten was het niet nodig de haard te gebruiken zoals bij gewone vazen. Men hoefde alleen maar de sintels eronder te leggen en dan te beginnen met het koken van de sauzen. De drie poten lieten lucht circuleren tussen de sintels en de bodem van de vaas om te voorkomen dat het vuur verstikte.

Kokend

Kookpot van terracotta, 12 cm hoog.Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

De kookpot is de oudste en meest voorkomende vorm in de Romeinse porseleinkast. Het werd gebruikt voor het koken van vloeibare en vloeibare gerechten, vooral graanporties, een veel voorkomend gerecht in de Gallo-Romeinse keuken. Het werd ook gebruikt om vlees te koken voordat het met groenten in saus werd gestoofd.

Maal

Mortel, terracotta, 9 cm hoog.Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

Om een gerecht naar hun smaak te verkrijgen, gebruikten de Gallo-Romanen veel kruiden die met een vijzel en stamper werden fijngestampt. De stamper werd in de hand gehouden om deze kruiden te pletten tegen de bodem van de vijzel, die tijdens het fabricageproces werd opgeruwd met grote korrels kleizand. De vijzel is in sommige toepassingen vervangen door de groentemolen en de rasp.

4. Tijdens de maaltijd

De Gallo-Romeinen hadden slechts één grote maaltijd per dag: het ontbijt (jentaculum) dat licht was, evenals het middaghapje (prandium), thuis of in een taverne, bestond voornamelijk uit kaas, fruit, in wijn gedrenkt brood.
Het diner (cena), in de schemering (dus heel vroeg in de winter), was de belangrijkste maaltijd van de dag. Het bestond uit minstens drie gangen: de hors d'oeuvres (gustatio) bestaande uit groenten, vis of eieren, vergezeld van een honingzoete en gearomatiseerde wijn (mulsum). Dan de eerste gang (prima mensa): met vlees of vis in saus, rijk aan specerijen en aromaten, vergezeld van groenten. Tot slot het dessert (secunda mensa) met fruit en gebak.

Illustratie : Céramiques sigillées et moule. Lyon (69) - Lugdunum, Musée et Théâtres romains.

Serveercontainers

Serveerpot, terracotta, 11 cm hoog.Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

De containers zijn verschillend om voedsel in te bewaren en aan tafel te serveren. Meestal is het Gallo-Romeinse servies van terracotta of hout, maar het kan ook van edelmetaal (brons, zilver,...) of glas voor de rijkeren zijn. Resten van serviesgoed worden vaak gevonden bij archeologische opgravingen, waarbij huizen of werkplaatsen worden blootgelegd - zoals deze aardewerken serveerpot.

Ontdek het werk van de pottenbakker
Ontdek het werk van de keramisten

Bestek

Lepel van been, 3,8 cm lang. Epinal [88] Musée Départemental d'Art Ancien et Contemporain.

Bij het eten serveert men, nadat het eten op dienbladen is binnengebracht, direct in de kookpotten of in de serveerschalen. Er is geen individueel bestek. Vorken vorken en messen bestaan, maar worden alleen gebruikt om te serveren. Mensen eten met hun vingers voor vlees, met een lepel voor soepen en pap, en de cochlear - een lepel met een lange, puntige steel - voor het proeven van eieren en schaaldieren.

Glazen servies

Vierkante glazen fles. Epernay [51] Musée du vin de Champagne et d'Archéologie régionale.
Glazen kom. Marseille (13) - Musée d'Histoire de Marseille.

Glas wordt gemaakt van zand; de techniek wordt al heel lang beheerst, maar het was in de Romeinse tijd dat de blaasstok werd uitgevonden. Deze techniek maakte het mogelijk grote hoeveelheden te produceren. De Romeinen leerden ook kleurloos glas te maken. Zo verspreidde het gebruik van glas zich. Het werd gebruikt voor serviesgoed omdat het het voordeel had dat het de smaak van het voedsel niet veranderde. Er werden flessen, vazen, kommen, glazen, bekers en kolven gevonden met een grote verscheidenheid aan versieringen, kleuren en vormen.

De geschiedenis van glas

Om te drinken!

Oenochoe, terracotta, 19 x 16 cm.Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

Na te zijn vervoerd en opgeslagen in amforen wordt de wijn in een krater gemengd met water en vervolgens aan tafel geserveerd in oenochoes - kruiken voorzien van een handvat en een tuit. Dit exemplaar, gemaakt van klei, is vrij eenvoudig, maar er zijn sterk versierde oenocho's gevonden. De Gallo-Romeinen dronken veel wijn. De kunst van het wijnmaken werd door de Grieken naar Marseille gebracht en heel Gallië werd een wijnbouwgebied, zodanig dat het kon concurreren met de Romeinse wijnen. Wijn wordt gedronken gemengd met water (soms zeewater) en kan op smaak worden gebracht met honing, kruiden en specerijen. Het wordt als gezond beschouwd en zelfs kinderen drinken het!

Babyvoeding

Fles of borstkolf, keramiek, 6 cm hoog.Périgueux [24] -Vesunna, Gallo-Romeins site-museum.

Tot de leeftijd van 2 jaar kregen baby's borstvoeding of schapenmelk in een terracotta of glazen fles. Er zijn er verschillende gevonden zoals deze: ze zien eruit als een kleine kruik met een handvat, eindigend in een tuit. Zodra het kind tanden heeft, wordt de melk geleidelijk vervangen door vast voedsel. Het kind eet al heel vroeg hetzelfde voedsel als volwassenen.

5. Vieren: banketten

De dagelijkse maaltijden werden meestal staand of zittend op een kruk rond een tafel gegeten. Banketten of feesten met veel gasten werden ook georganiseerd door de rijkere Gallo-Romeinen. Deze banketten vonden plaats in een eetzaal, het triclinium genaamd, waar de gasten liggend op banken rond een tafel aten. Deze eetzaal was rijkelijk versierd met muurschilderingen en mozaïeken op de vloer, en ook het servies dat deze maaltijden begeleidde was luxueus.

Illustratie : Stèle funéraire de la fille de Mascellio. Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.

Gasten ontvangen

Geschenkschilderij (xenia), beschilderd gips, 2,43 m hoog. Lyon (69) - Lugdunum, Musée et Théâtres romains.

Dit in een huis gevonden restant van een fresco stelt een stilleven voor, geschilderd op een plankje voorzien van luiken en opgehangen met linten. Een haan, met gebonden poten, is geplaatst op een plank met twee vruchten, een kruik versierd met een lint, twee vissen en een haas zijn geplaatst op de rechter voorgrond. Dit zijn geschenken van gastvrijheid (xenia) die de gastheer de gasten aanbiedt. Dit fresco sierde dus waarschijnlijk een ontvangst- of eetkamer.

Luxe bestek

In de Gallo-Romeinse tijd werden mesheften meestal gemaakt van beenderen van dieren of zelfs van herten- of reegeweien, maar de meest luxueuze werden gesneden uit ivoor. Deze stelt Pan voor, de god van de jagers en de kuddes in de Griekse mythologie.

Gedecoreerd servies

Een beker versierd met een jachttafereel, terracotta, 8,5 cm hoog, Périgueux [24]-Vesunna, Gallo-Romeins site-museum

Dit type rode keramische vaas, kenmerkend voor de Romeinse oudheid, staat bekend als gesignaleerd keramiek. Deze keramiek, eerst geproduceerd in Italië, wordt vervolgens in grote hoeveelheden vervaardigd in Romeins Gallië. Deze schaal, die bestemd was voor tafelgebruik, wordt gekenmerkt door een reliëfversiering met dieren die op anderen jagen.

Gallo-Romeinse recepten

Ontdek enkele recepten

Erkenningen

Deze tentoonstelling is gemaakt door de studentencuratoren van het Institut National du Patrimoine in het kader van de Europese Archeologiedagen 2022.

Joséphine Bivigou-Moutsinga
Axelle Chabroux
Sabari Christian Dao
Ingrid Junillon
Agnès Villain

Tekening : Greg Blondin , kleur : Manon
Animatie : IdéesCulture

Permanente tentoonstellingsplaatsen van de gepresenteerde objecten :

Besançon [25] Musée des Beaux Arts et d'Archéologie.
Clermont-Ferrand [63] - Musée Bargoin.
Epernay [51] - Musée du vin de Champagne et d'Archéologie régionale.
Epinal [88] - Departementeel Museum voor Oude en Hedendaagse Kunst.
Lyon [69] - Lugdunum, Romeins Museum en Theaters.
Marseille [13] - Musée d'Histoire de Marseille.
Nantes [44] - Dobrée Museum / Groot Erfgoed van Loire-Atlantique.
Périgueux [24] -Vesunna, site-musée gallo-romain.
Rennes [35] - Brittany Museum.

tentoonstelling : bezoek ▶terug ▶